| Қазақстан Республикасы Qazaqstan Respublïkası |
||||||
|
||||||
| Basisgegevens | ||||||
| Officiële landstaal | Kazachs, Russisch | |||||
| Hoofdstad | Astana | |||||
| Regeringsvorm | Republiek | |||||
| Religie | Islam 47%, Christendom 46%[1] | |||||
| Oppervlakte | 2.724.900 km² [2] (1,7%% water) | |||||
| Inwoners | 14.953.126 (1999)[3] 15.399.437 (2009)[4] (5,7/km² (2009)) |
|||||
| Overige | ||||||
| Volkslied | Volkslied van Kazachstan | |||||
| Munteenheid | tenge (KZT) | |||||
| UTC | +4 tot +6 (geen zomertijd)) | |||||
| Nationale feestdag | 25 oktober | |||||
| Web | Code | Tel. | .kz | KAZ | 7 | |||||
| Voorgaande staten | ||||||
|
||||||
| Topografie | ||||||
|
||||||
Kazachstan (Kazachs: Қазақстан, Qazaqstan, Russisch: Казахстан, Kazachstan), officieel de Republiek Kazachstan, is een land in Azië en Europa dat grenst aan Rusland, China, Kirgizië, Oezbekistan, Turkmenistan en de Kaspische Zee. Het grondgebied ten westen van de rivier de Oeral wordt tot Europa gerekend.
Inhoud |
De Kazachen waren een islamitisch nomadenvolk van Turkse afkomst, dat zich in de 18e eeuw onderwierp aan het tsaristische Rusland. Na de Russische Revolutie werd voor hen in 1920 de Kirgizische ASSR binnen de Russische Federatie opgericht, die in 1925 werd omgedoopt in Kazachse ASSR en waarvan een jaar later de Kirgizische ASSR werd afgesplitst (de huidige republiek Kirgizië). Het grondgebied werd ook in het westen verkleind: de stad Orenburg, tot dan de hoofdstad van deze autonome sovjetrepubliek, kwam direct onder de Russische Federatie te vallen en Alma-Ata werd de nieuwe hoofdstad. In 1936 werd Kazachstan een volwaardige unierepubliek (SSR) binnen de Sovjet-Unie.
Onder Jozef Stalin werden de nomadische Kazachen gedwongen zich te vestigen. De gedwongen sedentarisering en onderbrenging in kolchozen verdroeg dit nomadenvolk slecht: tussen 1926 en 1939 kwam een kwart van de 4.000.000 Kazachen om het leven. Van elders in de Sovjet-Unie immigreerden, al dan niet vrijwillig, zoveel niet-Kazachen naar het gebied dat de Kazachen allengs tot een minderheid in eigen land dreigden te worden. Bovendien woonden in het noorden van het land al sinds de 17e en de 18e eeuw veel Russen. Ook toen dit gebied in 1920 bij de Kirgizische ASSR werd gevoegd, woonden er meer Russen dan Kazachen. Dat leidde ertoe dat vooral in het noorden van het land de Kazachen een kleine minderheid vormden.
Tezelfdertijd groeide Kazachstan, vooral vanwege de op haar grondgebied gelegen Russische lanceerbasis Bajkonoer, in rap tempo uit tot één van de belangrijkste pijlers onder het Russische ruimtevaartprogramma - een positie die het, nu als onafhankelijke buurstaat van Rusland, ook tegenwoordig nog bekleedt, al is Rusland wel bezig met het zoeken naar een geschikte plek voor de vervanging van Bajkonoer op eigen bodem.
Die onafhankelijkheid verkreeg het land in 1991 bij het officieel verlaten van de Sovjet-Unie. In 1997 volgde het noordelijke Aqmola (in de Sovjettijd "Tselinograd" geheten) het excentrisch gelegen en inmiddels (1994) tot Almaty omgedoopte Alma-Ata op als hoofdstad van de nieuwe republiek en zou voortaan Astana (hoofdstad) worden genoemd. De regering-Nazerbajev meende zich zodoende beter teweer te kunnen stellen tegen allengs ontwakende separatistische tendenzen in het noorden van het land. Bovendien, zo argumenteerde men verder, zou het door hoge bergen omringde Almaty zich slecht lenen voor toekomstige uitbreiding, was het veel te gevoelig voor aardbevingen en viel het iedere zomer weer ten prooi aan verstikkende smog van onrustbarende omvang.
Qua oppervlakte is het land het op acht na grootste ter wereld.
De regio ten westen van de Oeral wordt tot Europa gerekend. Deze regio is Europees Kazachstan.
Kazachstan toont al enkele jaren sterke economische groeicijfers, met een reële groei van het bruto binnenlands product (BBP) van meer dan 9% voor de jaren 2001 tot en met 2005 en van 10,5% in het jaar 2006. Voor eind 2006 bereikte het BBP een waarde van ongeveer 77,2 miljard dollar; per hoofd van de bevolking is dit ongeveer 4.900 dollar. De economische groei wordt echter in zeer sterke mate aangedreven door hoge olieprijzen, stijgende olieproductie en de grote toestroom van buitenlandse investeringen in de olie- en gassector. Grote investeringen in andere sectoren zijn nodig om het land minder afhankelijk te maken van de internationale olieprijs.
Door de economische groei neemt de werkgelegenheid jaarlijks toe. In februari 2007 bedroeg de officiële werkloosheid 7,9 procent van de beroepsbevolking. Kazachstan is vrij sterk door de wereldwijde recessie van 2007-2009 getroffen. Desondanks blijft het land het meest welvarend in Centraal-Azië.
Kazachstan telde 14.953.126 inwoners bij de volkstelling van 1999, ruim anderhalf miljoen minder dan de laatste Sovjetvolkstelling van 1989, toen het nog 16.536.511 inwoners telde. Volgens de laatste volkstelling (die begin maart 2009 werd gehouden) bedraagt het totaal aantal geregistreerde mensen in Kazachstan 16,4 miljoen [5].
De gemiddelde bevolkingsdichtheid bedraagt 5,5 inwoners per vierkante kilometer en is daarmee een van de laagste ter wereld. De dichtstbevolkte gebieden zijn de districten in het uiterste oosten; rond Alma-Ata, Šimkent en Taraz en de steppengebieden in het noorden; de gebieden rond Astana, Petropavl, het noorden van de oblasten Qostanay en Qarağandı; de rechter oever van de Irtysj (Ertis).
Kazachstan is een etnisch bont en multicultureel land. Er wonen meer dan 50 nationaliteiten. De belangrijkste bevolkingsgroepen zijn de Kazachen, een Turks volk, dat 54% van de bevolking vormt. Tot de minderheden van Turkse volkeren behoren de 332.017 Oezbeken, 185.301 Oeigoeren, 132.000 Tataren, 105.000 Mescheten, 41.847 Basjkieren, 8.000 Tsjoevasjen en daarnaast kleinere groepen Azeri, Turkmenen, Kirgiezen, Karakalpakken, Krim-Tataren en Balkan-Turken. De grootste minderheid vormen de Russen (30%). In de laatste jaren zijn echter vele Russen geëmigreerd naar Rusland. Verdere minderheden van Europese herkomst zijn de Oekraïners (3,7%), Kazachstanduitsers (2,7%) en kleine gemeenschappen van Polen, Letten, Litouwers, Wit-Russen en Grieken. In Kazachstan zelf worden Tataren en Tsjoevasjen, ondanks hun Turkse taal en het voornamelijk islamitische geloof van de eerstgenoemden, over het algemeen tot Europese minderheden gerekend, omdat ze qua cultuur veel dichter bij Russen staan dan bij andere Turkse en/of islamitische volkeren. Ook hebben veel Tataren eerder een Noord-Europees uiterlijk dan een Aziatische of Zuid-Europese. Tot de belangrijkste volkeren uit de Kaukasus behoren de enkele duizenden Armeniërs, alsook Georgiërs, Tsjetsjenen, Tsjerkessen, Osseten, Abchazen, Avaren en Tsachoeriërs. Iraanssprekende minderheden zijn de Koerden (20.000), Afghanen en Perzen. Volkeren als de Boerjaten, Mongolen, Tibetanen, Dunganen, Han-Chinezen en Koreanen (Koryo-saram), die de laatste decennia naar Kazachstan zijn gemigreerd vanuit Oost-Azië, vormen slechts een klein deel van de bevolking.
Sommige minderheden werden op bevel van Stalin in en direct na de Tweede Wereldoorlog gedwongen naar Kazachstan gedeporteerd. Velen van hen werden daarbij geïnterneerd in werkkampen als onderdeel van de gedwongen vestigingen in de Sovjet-Unie. De meesten van die mensen keerden echter eind jaren vijftig terug in het kader van de destalinisatie van Chroesjtsjov.
Na de onafhankelijkheid voert de Kazachse regering een beleid om het Kazachs als primaire officiële taal door te voeren. Daarnaast worden etnische Kazachen officieus bevoordeeld bij het arbeidsbeleid, zo is bijna 90% van de ambtenaren etnisch Kazachs. Mede daarom is het aantal leden van de minderheden afgenomen sinds de onafhankelijkheid, daar velen besloten om te emigreren.
De belangrijkste taal in Kazachstan is het Russisch, dat door 83,1% van de bevolking beheerst wordt. De rol van het Kazachs, dat door 56% van de bevolking wordt gesproken, is door de bemoeienis van de regering in de jaren na de onafhankelijkheid sterk toegenomen. Kazachstan kent 9 jaren schoolplicht. Met name in de sovjettijd werd hard gewerkt aan het aanpakken van het analfabetisme, waardoor dit nu op ongeveer 2,5% ligt, ongeveer even hoog als in West-Europese landen. Kazachs wordt vooral in het zuiden van Kazachstan gesproken en op het platteland. Russisch wordt vooral in het noorden van Kazachstan gesproken, waar de meerderheid van de Russische minderheid leeft. De meeste steden in Kazachstan werden door Russen gesticht, waardoor er nog steeds veel Russen wonen, mede daarom is het Russisch de belangrijkste taal in de meeste steden. Ook met name de middenklasse en bovenklasse van de Kazachen in het noorden van het land spreken nog vaak het Russisch als moedertaal.
De private taalvereniging Qazaq tili ('Kazachse taal') heeft tegenwoordig een semi-officiële status omdat deze sinds 1989 bezig is met het bevorderen van de ontwikkeling en doorvoering van de eigen Kazachse taal onder de Kazachen. Aan de bevordering van de Turkse cultuur en taal wordt verder gewerkt door de organisatie Turksoy waar vrijwel alle Turkstalige landen en republieken lid van zijn, haar hoofdkantoor staat in Alma-Ata.
47% van de bevolking hangt de islam aan, waarvan de meeste het soennisme. 46% van de bevolking is christen, waarbij het grotendeels om Russisch-orthodoxe christenen gaat (44% van de bevolking). Daarnaast zijn er gemeenschappen van de Armeens-apostolische Kerk, Grieks-orthodoxe Kerk en Georgisch-orthodoxe Kerk. De Kazachstanduitsers zijn vooral lutheranen (ELKRK) en deels ook mennonieten en Russisch-orthodoxen. Verder zijn er nog kleine gemeenschappen van zevendedagsadventisten en zijn veel Oost-Europeanen in Kazachstan katholieken. In 1991 werd een katholiek bisdom opgericht. In de steden bevinden zich kleine gemeenschappen van Joden, Jehova's getuigen en Heiligen der Laatste Dagen (Mormonen).
Het volk der Kazachen werd in de 18e en 19e eeuw geïslamiseerd. In de Sovjet-Unie werd de islam, net als andere religies, onderdrukt. Talrijke moskeeën en madrassas werden gesloten of kregen een andere bestemming, soms zelfs als stal of voorraadschuur. Van een algemeen verbod op de islam was echter geen sprake en een aantal Kazachse moskeeën bleven functioneren. Wat madrassa's betreft, was er maar één actief in de hele Sovjet-Unie, in Buchara. Sinds de onafhankelijkheid in 1991 maakt de islam ook in de voormalige sovjetrepublieken van Centraal-Azië een heropleving door. In 1991 bevonden zich in Kazachstan 170 moskeeën en 230 moslimgemeenschappen. Hierbij krijgt Kazachstan financiële hulp van Turkije, Egypte en Saoedi-Arabië. Wel zijn de ex-nomadische Kazachen en Kirgiezen veel minder religieus dan hun Oezbeekse en Tadzjiekse buren en is de rol van de islam in de Kazachse samenleving niet erg groot. Het dragen van sluiers komt bijvoorbeeld zo goed als niet voor.
Kazachstan wordt gezien als een regionale grote mogendheid. Sinds de onafhankelijkheid probeert Nazarbajev Kazachstan de dominante mogendheid te doen worden, waarbij hij wedijvert met president Karimov van Oezbekistan (dat meer inwoners heeft, maar economisch gezien veel zwakker staat) om invloed. Waar Karimov en buurlanden Tadzjikistan en Kirgizië voorstander zijn van de oprichting van een soort Centraal-Aziatische unie, is Nazarbajev hiervan een duidelijk tegenstander. Kazachstan heeft wel de banden met Rusland versterkt en is lid van de Sjanghai-samenwerkingsorganisatie.[6] Omdat Kazachstan veel welvarender is dan de andere Centraal-Aziatische staten, zijn er zeer veel gastarbeiders uit Oezbekistan, Kirgizië en Tadzjikistan actief in het land.
.svg){kind=link}
